VỆ SINH PHÒNG BỆNH THEO ĐÔNG Y

VỆ SINH PHÒNG BỆNH THEO ĐÔNG Y

Công tác phòng bệnh của Đông y đã có từ lâu, trong sách Nội kinh yếu chỉ của Hải Thượng Lãn Ông có ghi nhiều ý kiến về vấn đề này. Theo quan niệm của Đông y phòng bệnh chẳng những là đề phòng bệnh tật phát sinh, mà trọng yếu hơn phải dưỡng sinh để sống đúng tuổi thọ. Cho nên công tác phòng bệnh thời xưa rất đề cao bảo dưỡng tinh thần, thích hợp với hoàn cảnh tự nhiên, giữ gìn ăn uống sinh hoạt có quy luật với luyện tập thân thể...

Tiến hành phương pháp dưỡng sinh, luyện tập thân thể và củng cố cơ sở phòng bệnh, vì bệnh tật phát sinh có quan hệ với ngoại tà, song điều kiện phát sinh ra bệnh phụ thuộc vào chính khí trong cơ thể người ta khoẻ hay yếu quyết định. Người biết dưỡng sinh thì chính khí sung túc, bệnh tà không thừa cơ xâm nhập cơ thể được. Giữ gìn chính khí là biện pháp tích cực, chủ động trong công tác phòng bệnh

Đông y chẳng những còn phòng bệnh khi bệnh chưa phát, mà còn chú ý đến phòng bệnh trong quá trình trị liệu lúc bệnh đã phát ra rồi. Các tài liệu kinh điển của Đông y đều nói: “Người thầy thuốc giỏi phải chữa được bệnh ngay từ lúc bệnh mới phát để ngăn chặn bệnh phát triển. Do đó người thầy thuốc phải nắm được quy luật phát triển xu thế chuyển biến của bệnh để tiến hành công tác phòng bệnh trong khi trị liệu”. Người xưa thường nói: "Thấy tạng can bị bệnh biết là can mộc sẽ truyền sang tỳ thổ theo quy luật tương khắc nên sung thực tạng tỳ trước”. Điều đó làm sáng tỏ tư tưởng phòng bệnh trong quá trình trị liệu của người xưa.

Nội dung chủ yếu của công tác phòng bệnh trong Đông y gồm:

1. Bảo dưỡng tinh thần:

Con người khoẻ hay yếu có quan hệ chặt chẽ với hoạt động tinh thần. Tinh thần bị kích thích lâu dài hoặc đột nhiên bị căng thẳng quá độ đều có thể làm rối loạn hoạt động của nội tạng, các sách vở đời xưa chép: “Giận giữ làm thương tổn can khí, mừng rỡ quá độ làm tổn hại tâm khí, tư làm tổn thương tỳ khí, ưu thương làm thương tổn phế khí, khiếp sợ làm thương tổn thận khí" và "Giận giữ làm khí nghịch lên, giận giữ quá làm khí hoãn mạch, bi thương làm khí tiêu tan, khiếp sợ làm khí giáng xuống, tư lự làm cho khí kết trệ"… Tránh những kích thích tinh thần quá độ giữ cho tình cảm điều hoà là khâu trọng yếu trong công tác dưỡng sinh phòng bệnh.

Con người sống trong thiên nhiên không lúc nào tách rời hoàn cảnh xung quanh, cho nên tinh thần cũng luôn chịu ảnh hưởng của ngoại giới, làm cho thất tình (Bảy loại tình chí của con người là hỉ, nộ, ưu, tư, bi, khủng, kinh: vui mừng, giận dữ, lo lắng, suy nghĩ, buồn rầu, sợ hãi, kinh hãi - sửng sốt quá mức ). chuyển biến. Nhưng nếu giữ được tâm tính thoáng đạt, ý nghĩ kiên cường thì đột nhiên có bị hoàn cảnh kích thích mà vẫn không sinh bệnh. Bồi dưỡng tinh thần chẳng những ngăn ngừa bệnh tật phát sinh mà còn giúp cho cơ thể khoẻ mạnh, sống lâu nên sách kinh nói: “Tính tình điềm đạm, hư tĩnh thì thần khí sung túc, tinh thần vững vàng bệnh không thể phát sinh được”.

2. Thích nghi với khí hậu bốn mùa:

Vạn vật trong vũ trụ theo thứ tự của bốn mùa mà phát triển theo quy luật sinh trưởng, hoá, thu, tàng. Trong mùa xuân và hạ dương khí dần thịnh lên, khí hậu từ ấm sang nóng, làm cho vạn vật sinh trưởng. Trong mùa thu và đông, âm khí dần thịnh lên, khí hậu từ mát sang lạnh làm cho vạn vật bình định, bế tàng, âm dương tiêu trưởng biến hoá trong bốn mùa là nguồn gốc phát sinh phát triển của vạn vật. Con người trong sinh hoạt hàng ngày chịu ảnh hưởng của khí hậu bốn mùa cho nên trong mùa xuân hạ cũng phải giữ cho dương khí sinh trưởng, trong mùa thu đông phải giữ cho âm khí bình định bế tàng. Làm theo đúng phương pháp dưỡng sinh ấy là giữ được âm dương thăng bằng, thích ứng được với quy luật phát triển thiên nhiên. Sống trái lại với quy luật ấy sẽ ảnh hưởng tới sức khoẻ mà sinh bệnh.

3. Ăn uống điều độ, sinh hoạt có quy luật:

Ăn uống trước hết cần cung cấp cho cơ thể đầy đủ chất dinh dưỡng, thì chính khí mới sung túc chống bệnh tăng cường. Cho nên ăn uống không thể thiên về một thức gì. Chất dinh dưỡng tuỳ theo nhu cầu của từng nội tạng có tính chất khác nhau nên chỉ ăn một thứ sẽ làm chức năng nội tạng mất điều hoà, sách Hải Thượng y tông tâm lĩnh có viết: “Ăn nhiều chất mặn thì huyết mạch ngừng trệ và biến sắc, ăn nhiều chất đắng da khô, rụng lông, ăn nhiều chất cay thì co gân, móng tay móng chân khô”; điều đó cho ta thấy ăn uống thiên về một vị sẽ làm nội tạng thương tổn mà sinh bệnh.

Ăn uống phải điều độ có vệ sinh. Về điều độ sách Hải Thượng y tông tâm lĩnh có viết: “Ăn uống điều độ, sinh hoạt có điều độ thì sống lâu”, “Nếu tửu sắc quá độ, sinh hoạt phóng đãng thì chết non”. Vì vậy, ăn uống sinh hoạt là hai vấn đề trọng yếu trong công tác phòng bệnh.

4. Luyện tập thân thể:

Người xưa coi việc luyện tập thân thể là một trong những biện pháp phòng bệnh tích cực. Người xưa nói: “Dòng nước chảy không thối, chân quay cửa không mọt”.

Thời cổ đại có phương pháp đạo dẫn (một phương pháp luyện tập đời cổ). Thế kỷ III sau Công nguyên ông Hoa Đà sáng tạo một phương pháp “Ngũ cầm hý” bắt chước 5 loài động vật: hổ, báo, hươu, vượn, chim luyện tập thân thể ngày xưa còn lại đến nay là thái cực quyền bát đoạn cẩm. Các phương pháp ấy đều có tác dụng làm liền khớp xương, tăng cường cân nhục, điều hoà khí huyết, thúc đẩy hoạt động của nội tạng. Luyện tập đều đặn theo phương pháp ấy sẽ chữa được bệnh kinh niên và sống lâu.

5. Đề phòng bệnh nhiễm khuẩn:

Các sách vở kinh điển cổ nhất của Đông y đã bàn đến bệnh nhiễm khuẩn. Sách Tố Vấn viết: “Năm loại bệnh dịch ra đều có tính nhiễm khuẩn bất kể người lớn hay trẻ con triệu chứng đều giống nhau”. Các gia y đời sau qua thực tế đề phòng và trị liệu bệnh dich dần có nhận thức sâu sắc hơn về bệnh nhiễm khuẩn đề ra phương pháp chống và điều trị tốt.

Phương pháp phòng bệnh nhiễm khuẩn quy nạp lại có mấy mặt chủ yếu là bảo dưỡng chính khí, cách ly người bệnh, chú ý vệ sinh đề phòng bằng thuốc.

6. Vệ sinh phụ nữ:

Phụ nữ có những đặc điểm sinh lý như kinh nguyệt, thai sản nên công tác vệ sinh phòng bệnh của phụ nữ có những nét riêng biệt.

Trong thời gian hành kinh, sức chống bệnh, cơ năng tiêu hoá đều giảm nên trong sinh hoạt cần tránh phong hàn, ăn uống giữ gìn, tránh ăn thức ăn sống lạnh, chua, cay, không nên lao động mạnh hoặc vận động mạnh, tránh đi đường dài, lội nước... đề phòng xuất huyết. Tinh thần trong thời gian này cần được khoan khoái, tránh bị kích thích mạnh ảnh hưởng tới hành kinh bình thường. Ngoài ra, còn cần cấm phòng sự và tắm nước lạnh.

Trong thời gian có thai, càng chú ý vệ sinh phòng bệnh để giữ gìn sức khoẻ cho người mẹ và thai nhi. Phương pháp dưỡng thai của Đông y rất chú ý bảo dưỡng tinh thần: mừng, giận, vui, buồn… không nên thái quá để tránh kích thích thất tình. Ăn uống cần đủ chất dinh dưỡng; tránh ăn chất cay, chua, hôi hám khó tiêu; tránh no quá, đói quá, uống rượu bừa bãi. Hàng ngày nên lao động vừa phải, tránh trèo cao, mang nặng. Nên ngủ đầy đủ nhưng không nên nằm nhiều, nhất là tránh phòng sự. Khi có thai nên mặc quần áo rộng rãi, không nên thắt lưng chặt quá. Nếu không có bệnh chớ có uống thuốc, châm cứu.

7. Vệ sinh trẻ em:

Thể chất của trẻ yếu ớt, trong sinh hoạt có sơ xuất gì rất dễ mắc bệnh. Trẻ mới sinh, cho bú có giờ nhất định; no đói thất thường dễ bị sinh bệnh.

Trẻ khóc không cho bú ngay; khi cho bú không nên cho bú no quá để trẻ khỏi bị sặc, bị ho, nôn mửa, không tiêu. Trong ngày nắng hay lạnh nên vắt đi ít sữa đầu rồi mới cho trẻ bú. Trong thời gian cho bú người mẹ cần giữ tinh thần bình thường, ăn uống điều độ. Vừa mới giận giữ, uống rượu, nôn mửa, ỉa chảy xong không cho trẻ bú vì sữa do khí huyết người mẹ sinh ra, nếu tinh thần cơ thể người mẹ không bình thường sẽ ảnh hưởng đến đứa trẻ qua sữa.

Trẻ đang thời kỳ bú, người mẹ và đứa trẻ đều phải tắm rửa sạch sẽ, nhất là đầu vú. Khi nằm cho bú phải lấy tay gối đầu cho trẻ để cho vú và đầu trẻ ngang nhau tránh cho trẻ khỏi bị nghẹn. Khi đã ngủ rồi không để trẻ ngậm vú trong miệng. Quần áo trẻ nên cho mặc rộng, ngày không nên mặc quần áo dày, nên cho trẻ hoạt động luyện tập thích đáng.

Công tác phòng bệnh có những nguyên tắc chung cho mọi người, nhưng phải có sự vận dụng linh hoạt.