THUỐC BỔ ĐÔNG Y (PHẦN 1)

THUỐC BỔ ĐÔNG Y (PHẦN 1)

Thuốc (bao gồm các vị thuốc và các bài thuốc) của Đông y được chia thành nhiều nhóm khác nhau như: thuốc thanh nhiệt (làm hết nóng), thuốc trừ hàn (làm hết lạnh), thuốc chỉ khái trừ đàm (chữa ho trừ đàm), thuốc an thần, thuốc bổ … để chữa những chứng bệnh do những nguyên nhân khác nhau gây ra. Như vậy, thuốc bổ là một bộ phận cấu thành trong thuốc của Đông y (Đông dược). Thuốc bổ - cũng như các nhóm thuốc khác - được chỉ định cho những trường hợp bệnh cụ thể, với thuốc bổ thì chỉ định khi cơ thể người bệnh cần dùng phép bổ.

1. Khi nào cần dùng phép bổ?

Sách cổ Đông y ghi: “Hư thì bổ, thực thì tả”. Như vậy, chỉ bổ khi bị hư, hư tức là 1 hoặc nhiều bộ phận trong cơ thể suy giảm công năng so với người bình thường hoặc so với bản thân khi bình thường; nói đơn giản là sự giảm sút sức đề kháng của cơ thể. Theo Đông y, 4 mặt lớn cần quan tâm về hư trong cơ thể là: âm, dương, khí và huyết. Nguyên tắc thường dùng là phần nào trong 4 phần trên bị hư thì bổ phần đó: âm hư bổ âm, dương hư bổ dương, khí hư bổ khí, huyết hư bổ huyết. Ngoài ra theo lý luận của Đông y khi huyết hư có thể bổ khí; theo quan hệ ngũ hành (quan hệ tương sinh) tạng con hư có thể bổ tạng mẹ. Nhưng các phần trên còn chia ra nơi phần đó hư như: âm hư có: thận âm hư, tâm âm hư, phế âm hư, phế thận âm hư…; dương hư có tâm dương hư, thận dương hư, tỳ dương hư, tỳ thận dương hư…; khí hư có phế khí hư, vị khí hư, thận khí hư, tâm phế khí hư…; huyết hư có can huyết hư, tâm huyết hư… Có khi âm dương cùng hư (âm dương lưỡng hư), khí huyết cùng hư (khí huyết lưỡng hư). Chia ra như vậy để dùng các vị thuốc, các bài thuốc có tác dụng tốt ở những phần đó hơn là dùng chung chung.

2. Làm sao để biết bộ phận nào trong cơ thể bị hư?

Phải được thầy thuốc Đông y khám bệnh và căn cứ vào lý luận khoa học biện chứng luận trị của Đông y để xác định phần nào trong cơ thể bị hư mà dùng thuốc bổ phần đó, chứ quyết không thể dùng một cách chung chung, tùy tiện; nếu dùng thuốc bổ một cách bừa bãi thì không những không có tác dụng mà đôi khi nguy hiểm đến tính mạng! Nếu một người được Đông y chẩn đoán là âm hư chẳng hạn mà cứ đi dùng thuốc bổ dương thì phần âm ngày càng hư (do phần dương đã hơn phần âm, giờ bổ dương thì dương càng mạnh hơn âm) bệnh càng nặng hơn và có thể ảnh hưởng đến tính mạng, nhất là trong các bệnh như tăng huyết áp. Hư phần nào, bộ phận nào thì bồi bổ phần, bộ phận đó và ngay cả khi bồi bổ đã đúng chỗ cũng không được quá thiên lệch mà làm tổn hại đến cân bằng động giữa âm và dương trong nhân thể. Trình Quốc Bành, danh y đời Thanh (Trung Quốc) đã viết: “Bổ có ý nghĩa lớn. Song có người đáng bổ lại không bổ, có người không đáng bổ lại bổ. Lại không chịu định rõ khí huyết, không phân biệt hàn nhiệt, âm dương, đóng mở, nhanh chậm, không định rõ ngũ tạng, căn bản thì chỉ có hại”.

3. Đối với người bình thường (không bệnh) có thể dùng thuốc bổ Đông y được không?

Câu trả lời là được. Tại sao dùng được? Bởi cơ thể chúng ta khi không bệnh là sự cân bằng động giữa các mặt (âm - dương, khí - huyết…), chứ không phải là sự bằng nhau tuyệt đối giữa các mặt đó nên luôn có sự thiên lệch hoặc về bên này hoặc về bên kia, tức là cơ thể luôn ở tình trạng thiếu một mặt nào đó nhưng chưa gây ra bệnh. Có sự thiếu hụt đó là do:

3.1. Do bẩm sinh (Đông y gọi là tiên thiên bất túc)

Tức là từ nhỏ đã hư yếu toàn thân hoặc một bộ phần nào đó, nên cũng cần bồi bổ thường xuyên khi trưởng thành mặc dù không có bệnh.

3.2. Do nhu cầu phát triển của cơ thể

Rất quan trọng đối với lứa tuổi vị thành niên, phụ nữ cho con bú.

Sự tiêu hao không ngừng để duy trì sự sống của cơ thể

Phụ thuộc nhiều vào tuổi tác, giới tính, nghề nghiệp, tình trạng dinh dưỡng…

3.3. Nhu cầu bồi bổ chính khí

Tức là thường xuyên nâng cao sức đề kháng của cơ thể để chống lại bệnh tật, nhất là ở trẻ em, người già, phụ nữ sau sinh, người mới hồi phục sau bệnh tật…

3.4. Các nhu cầu đặc biệt khác

Như nâng cao hiệu suất công tác, cải thiện khả năng sinh lý… Nhưng như đã phân tích, việc này cần có chỉ định của thầy thuốc Đông y. Điều quan trọng là trước khi dùng thuốc, nên bồi bổ bằng ăn uống trước, ăn cơm ngày ba bữa là phương thức bồi bổ cơ bản nhất.

4. Lưu ý

4.1. Hư đâu bổ đó

Đây là nguyên tắc cơ bản nhất.

4.2. Bổ có chừng mực, đủ mức thì dừng

Mọi dược liệu đều có tính thiên lệch nhất định; được người ta lợi dụng để điều chỉnh tính thiên lệch của cơ thể. Việc dùng thuốc bổ quá mức có thể dẫn đến sự thiên lệch mới, rất có hại cho sức khỏe.

4.3. Cần biện chứng mà bồi bổ: nghĩa là cần phải căn cứ đặc điểm bệnh lý cụ thể mà tiến hành dùng thuốc cho phù hợp, chứng làm sao thì trị làm vậy.

4.4. Phải chú ý bảo vệ tỳ vị

Thuốc bổ Đông y hầu hết phải dùng đường uống. Muốn cho thuốc được hấp thụ và phát huy tác dụng cao nhất thì không thể không chú ý đến việc nâng cao công năng của tỳ vị.

4.5. Dùng thuốc bổ theo mùa

Nghĩa là phải căn cứ vào đặc điểm thời tiết từng mùa và mối quan hệ giữa thời tiết từng mùa với các phủ tạng của cơ thể để lựa chọn loại thuốc bổ phù hợp.

4.6. Dùng thuốc bổ phải tùy người

Mỗi cá thể đều có những đặc điểm khác nhau về thể chất, tuổi tác, nghề nghiệp, điều kiện kinh tế và hoàn cảnh sống; thuốc dùng cho trẻ em không thể cùng liều với người lớn, người già cần bồi bổ nhiều và liên tục hơn .