TẮM THUỐC (PHẦN 1)

TẮM THUỐC (PHẦN 1)

1. Khái niệm:

Tắm thuốc - còn gọi là dược dục liệu pháp - là một trong những phương pháp điều trị bên ngoài (ngoại trị), nên nó cũng căn cứ vào nguyên tắc biện chứng luận trị như các phương pháp chữa bệnh khác của Đông y. Chọn sử dụng một cách hợp lý loại thuốc Đông y cần thiết, nấu nước xông tắm bộ phận bệnh hoặc toàn thân; dựa vào hiệu quả điều trị của thuốc và tác dụng sức nóng, tác dụng cơ giới của nước, để đạt được mục đích điều trị bệnh, dưỡng sinh bảo vệ sức khỏe. Mục đích đưa thuốc vào cơ thể dưới dạng hơi bằng đường hô hấp, đường da, trực tiếp vào vị trí tổn thương… Được dùng chữa cả bệnh nội khoa và ngoại khoa, cả bệnh cấp tính và mạn tính.

2. Nguồn gốc:

Tắm rửa là một nhu cầu vệ sinh tự nhiên của con người, nhằm mục đích tẩy rửa các chất bẩn trên da khiến cho cơ thể trở nên sạch sẽ. Không chỉ có vậy, trải qua quá trình tích luỹ kinh nghiệm con người cũng nhận thức được rằng: tắm rửa còn có tác dụng phòng chống bệnh tật, bảo vệ và nâng cao sức khoẻ ở một mức độ nhất định, đặc biệt là khi tắm rửa bằng nước nóng.

Dân gian phương Đông xưa có câu:

“Xuân thiên tẩy cước, thăng dương cố thoát

Hạ thiên tẩy cước, thử thấp khả khứ

Thu thiên tẩy cước, phế nhuận tràng thu

Đông thiên tẩy cước, đan điền ôn chước”.

Tức là, mùa xuân rửa chân có thể làm cho dương khí đi lên chống được các chứng sa, chứng thoát. Mùa hè rửa chân có tác dụng trừ thử thấp. Mùa thu rửa chân có thể làm cho phổi và ruột được nhu nhuận. Mùa đông rửa chân có thể làm ấm vùng đan điền.

Dần dần, con người còn biết sử dụng các dược vật chế thêm vào nước để tắm rửa nhằm mục đích nâng cao hiệu quả phòng chống bệnh tật.

Liệu pháp tắm thuốc có nguồn gốc lịch sử sâu xa, lâu đời.

2.1. Trung Quốc:

Nó được phát triển lên từ việc tắm bảo vệ sức khỏe truyền thống, sớm nhất có thể vào thời Ân - Thương cách nay hơn 3000 năm. Trong Giáp cốt văn của nhà Ân - Thương đã có 2 chữ “mộc dục” (tắm gội).

Đến nhà Chu, con người đã biết tác dụng điều trị của việc tắm gội. Chương Khúc lễ trong sách Chu lễ có ghi chép: “Đầu hữu sang tắc mộc, thân hữu sang tắc dục" (đầu có lở loét thì gội, thân hình có lở loét thì tắm).

Thời kỳ Xuân Thu Chiến Quốc, liệu pháp tắm thuốc trên nền tảng thực tiễn đã có sự tìm hiểu bước đầu về mặt lý luận. Trong sách Hoàng đế nội kinh đã tiến một bước chỉ ra tắm thuốc trị được những chứng như: “phúc trung nhiệt, phiền tâm, xuất hoàng" (trong bụng nóng, buồn phiền, nước tiểu vàng). Sau này, liệu pháp tắm thốc phát triển qua các thời đại, dần dần hoàn thiện.

Nhà Hán bắt đầu ứng dụng rộng rãi trong lâm sàng.

Thời kỳ Kim - Nguyên, không chỉ có phương pháp tắm thuốc ngày càng tăng, phạm vi cũng ngày càng mở rộng, đồng thời bắt đầu nhấn mạnh đến việc vận dụng tổng hợp, liệu pháp tắm thuốc, điều trị bằng ăn uống…

Đến thời Minh - Thanh, liệu pháp tắm thuốc dần trở thành hệ thống. “Lý thược biền văn” chia nhỏ liệu pháp tắm thuốc ra làm 9 loại: tẩy, gội, tắm, ngâm, thấm, hơ, phun, ngậm phun, tưới, và cung cấp cho liệu pháp tắm căn cứ lý luận, tức “Lý lẽ của việc điều trị bệnh ngoài là lý lẽ của việc điều trị bệnh trong. Thuốc điều trị bệnh ngoài là thuốc điều trị bên trong, cái khác là phương pháp mà thôi”.

2.2. Việt Nam:

Kinh nghiệm dân gian sử dụng liệu pháp tắm thuốc cũng khá phong phú. Việc dùng nước sắc cây cỏ tắm ngâm để điều trị các chứng thấp khớp, dị ứng, lở ngứa, trĩ hạ cũng đã được lưu truyền trong dân gian rất sớm. Trong các tác phẩm của mình, Tuệ Tĩnh và Hải Thượng Lãn Ông cũng đã ghi chép lại khá nhiều các kinh nghiệm sử dụng dược dục liệu pháp trong phòng chống bệnh tật và bảo vệ sức khỏe. Tuy nhiên, chúng ta không có những y thư chuyên bàn về vấn đề này một cách có hệ thống.