SỨC KHỎE NGƯỜI CAO TUỔI

SỨC KHỎE NGƯỜI CAO TUỔI

Sức khỏe của mỗi người tùy thuộc vào sức sống bên trong; sự tác động của các yếu tố bên ngoài như thiên nhiên, hoạt động sống, những mối quan hệ với gia đình và xã hội của mỗi người.

Ngày nay, quan niệm về người cao tuổi - theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là người từ đủ 60 trở lên - khác nhau ở mỗi nước vì rằng, tuổi thọ ngày càng tăng thì người được coi là cao tuổi trước đây sẽ không còn là người cao tuổi nữa. Người ta già đi là một hiện tượng tự nhiên, một quy luật không thể cưỡng lại. Do những tiến bộ về khoa học và sự tự rèn luyện của lớp người già nên số lượng người già sống lâu có xu hướng ngày càng tăng.

1. Đặc điểm của người cao tuổi:

Khi tuổi càng cao thì sức sống bên trong càng giảm và tác động của các yếu tố bên ngoài càng lớn. Đặc điểm chung của quá trình hóa già là các bộ phận trong cơ thể không già như nhau và không cùng tốc độ. Nếu có cách sống thích hợp, thì có thể tránh hoặc giảm được bệnh tật và hưởng trọn tuổi thọ.

1.1. Não và hệ thần kinh trong quá trình lão hóa:

Từ năm 20 tuổi, ta mất dần đi những tế bào của não, kết quả là lượng máu được cung cấp đến não giảm đi; đáp ứng các phản xạ, suy nghĩ chậm đi đôi khi trí nhớ giảm sút, lãng quên vô cớ xãy ra...

1.2. Những thay đổi tâm lý trong quá trình lão hóa:

Người cao tuổi dẽ bị xúc động, chấn động về tâm lý nên dẫn đến buồn bực, cáu bẳn mà ta cho rằng "Người già thường khó tính".

1.3. Các cơ quan của cơ thể trong quá trình lão hóa:

Nhịp tim thay đổi nên lượng máu trở về tim giảm đi.

Lồng ngực cứng hơn và giãn nỡ ít hơn do xương sống bị gù làm lượng không khí về phổi cũng giảm đi.

Các chức năng của gan, thận, dạ dày và các cơ quan tiêu hóa khác đều giảm.

Ngược lại kinh nghiệm sống cùng những trải nghiệm thì ở người cao tuổi lại rất phong phú và dồi dào nên rất thận trọng trong suy xét, rất kỹ lưỡng khi quyết đoán...

2. Vui vẻ đón nhận tuổi già:

Cơ thể con người ta bất cứ độ tuổi nào cũng đang già đi hàng ngày, hàng giờ. Mọi cơ quan, bộ máy trong cơ thể đã hoạt động nhiều năm để đảm bảo cho sự sống của con người, nên đều phải suy thoái dần đi. Đó là quy luật tự nhiên và tất yếu mà không ai có thể cưỡng lại được. Do đó, người cao tuổi cần phải: chấp nhận những thay đổi bình thường có tính quy luật đang xảy ra đối với bản thân, vui hưởng cảnh hoạt động, sinh hoạt và nghỉ ngơi phù hợp vừa sức, biết rõ những quyền của mình.

3. Một số nội dung chăm sóc sức khỏe người cao tuổi:

3.1. Cần biết tình trạng sức khỏe và sức khỏe dự trữ của bản thân mình:

Ở người cao tuổi sức khỏe dự trữ giảm đi bởi sự suy giảm, lão hóa của tất cả các bộ phận trong cơ thể, đặc biệt là quả tim và huyết áp. Nên cần phải kiểm tra tim mạch khi có biểu hiện khác thường, đo huyết áp để phòng ngừa những bất trắc xảy ra. Mỗi người cần biết sức khỏe và một phần sức khỏe dự trữ của mình cho cách sống và luyện tập.

3.2. Vận động là sự tiết kiệm sức khỏe cho toàn bộ cuộc sống:

Phải lượng sức mình và vận động, luyện tập theo nguyên tắc từ nhẹ đến nặng, từ thấp đến cao. Như đi bộ bình thường từ 71 - 90 bước/phút, đi bộ nhanh hơn từ 91 - 110 lần/ phút, nếu đủ sức thì chạy chậm.

3.3. Phải tự kiềm chế, tránh sang chấn về tinh thần:

Thường gọi là "cơn bão" về tinh thần. Hai loại tự gây sang chấn mạnh nhất là mất đi người thân và việc nghỉ hưu. Chấn thương tinh thần làm sa sút và gây rối loạn thương tổn đến cơ thể, đặc biệt hệ thống thần kinh và tim mạch phải gánh chịu nhiều nhất.

3.4. Phòng ngã và tai nạn giao thông:

Gây ngã do 2 nguyên nhân di chứng các bệnh thần kinh làm khó khăn vận đông và do đường đi khó khăn, vật cản, bất cẩn, mắt kém...; khi bị ngã rất dễ bị gãy xương, nhất là xương đòn và cổ xương đùi...

3.5. Đảm bảo giấc ngủ hợp lý:

Người già rối loạn giấc ngủ thường xuyên xảy ra. Để đảm bảo ngủ tốt cần ngủ và dậy vào những giờ nhất định; tránh xem truyện, ti vi quá khuya; chuẩn bị tốt chỗ ngủ thoáng mát về mùa hè, ấm về mùa đông; giường, chăn, gối sạch sẽ...; tránh suy nghĩ căng thẳng khi ngủ, mỗi buổi trưa cần ngủ từ 1 - 1,5 giờ.

Cần điều trị các bệnh gây đi tiểu nhiều như tăng huyết áp, u tuyến tiền liệt...

Hít thở sâu 10 phút trước khi ngủ để giúp giấc ngủ sâu hơn.

3.6. Dinh dưỡng và ăn uống:

Do chức năng hấp thu và thải trừ ở người cao tuổi đã bị những rối loạn nên rất cần đến chế độ ăn uống hợp lý để vừa đầy đủ chất cho cơ thể vừa phòng ngừa, điều trị một số bệnh mạn tính ở người già tùy theo tình trạng bệnh lý.

Rượu và thuốc lá là hai thứ nguy hiểm với người già vì vậy không nên dùng.

3.7. Dùng thuốc:

Do chức năng gan, thận và các bộ phận khác đã suy giảm, lão hóa nên việc dùng thuốc ở người cao tuổi phải rất thận trọng; phải dùng thuốc theo chỉ dẫn của thầy thuốc; liều thuốc cho người già chỉ bằng nửa liều thuốc cho trẻ em; càng ít dùng thuốc càng tốt, trừ trường hợp cần thiết; nên dùng thuốc đường uống và có thể lựa chọn thuốc Đông y để dùng.

3.8. Phòng tránh tai biến mạch máu não:

Bệnh cảnh này hậu quả là dễ tử vong; nếu sống thường để lại di chứng kéo dài gây khó khăn cho bản thân, gia đình và xã hội.

Mọi người cần biết huyết áp bình thường của mình, thường xuyên kiểm tra huyết áp, nếu tăng huyết áp điều trị đúng chỉ dẫn của bác sĩ và duy trì ở mức 140/90mmHg là lý tưởng; cần sống điều độ, ăn uống, nghỉ ngơi và tránh những sang chấn tinh thần. Tránh các yếu tố nguy cơ tăng huyết áp như xơ vữa động mạch, hút thuốc lá, uống rượu bia...

4. Quan niệm của Đông y:

Sức sống bên trong của con người có quan hệ mật thiết với khí (đặc biệt là khí của thận) và tinh của tạng, sự sống được thể hiện ra bên ngoài bằng thần. Tinh - khí - thần là ba của báu - được ví là tam bảo - của con người.

Khí của thận phát triển và suy thoái như sau: nó vượng dần đến mức cao nhất thì suy giảm dần, rồi kiệt quệ. Nữ giới đến 35 tuổi, kinh mạch dương minh giảm sút, da mặt bắt đầu khô, tóc bắt đầu rụng; nam giới đến 40 tuổi, khí của thận suy, tóc rụng, răng khô. Hải Thượng Lãn Ông cho rằng: “Người có dương khí tựa như bầu trời có Thái dương... dương khí không vững sẽ không thọ được”.

Tinh là cơ sở vật chất cấu tạo nên cơ thể và dinh dưỡng cơ thể, trong quá trình hoạt động sinh lý luôn luôn bị tiêu hao và luôn luôn được bổ sung, nhờ đó mà duy trì được sự sống. Tinh đầy đủ thì sức sống mạnh, có thể thích ứng với sự thay đổi của hoàn cảnh, chống chọi được với kích thích không có lợi cho cơ thể; tinh thiếu thì sức sống giảm sút, sự thích ứng và sức chống đỡ bệnh tật cũng sẽ giảm sút. Tinh của mỗi tạng cũng giảm dần ở người lớn tuổi. Thường thì tinh của tạng can bắt đầu suy giảm ở tuổi 50: mắt nhìn kém, sắc mặt khô, kinh nguyệt giảm dần rồi hết... Tinh của tạng tâm bắt đầu suy giảm ở tuổi 60: ăn ngủ kém, hay suy nghĩ... Tinh của tạng tỳ bắt đầu suy giảm ở tuổi 70: cơ bắp teo nhẽo, da khô, hay đầy bụng, chậm tiêu... Tinh của tạng phế bắt đầu suy giảm ở tuổi 80: đoản khí, ít nói... Tinh của tạng thận bắt đầu suy giảm ở tuổi 90: xương cốt mềm yếu, tinh tủy kém… Như vậy, chức năng của cơ thể lần lược suy giảm, sức chống đỡ của cơ thể giảm dần, từng bước phá vỡ cân bằng giữa cơ thể và môi trường bên ngoài. Thường thì, đến 100 tuổi tinh của 5 tạng đều rỗng, lúc đó thần không còn, chỉ còn hình hài và chết.

5. Những nguyên nhân gây bệnh thường thấy theo Đông y và cách phòng tránh:

5.1. Nguyên nhân bên ngoài (ngoại nhân): Do 6 thứ khí, còn gọi là lục khí có trong môi trường sống là phong (gió), hàn (lạnh), thử (nắng), thấp (độ ẩm), táo (độ khô) và hỏa (nhiệt); khi gây bệnh gọi là lục dâm, lục tà, ngoại tà, tà khí. Cách phòng tránh: tránh các yếu tố thời tiết khác thường hoặc vượt quá ngưỡng chịu đựng của mình.

5.2. Nguyên nhân bên trong (nội nhân): Là bảy thứ tình chí (thất tình) gây ra do những rối loạn về tâm lý, tình cảm: vui quá hại tâm, giận quá hại can, lo-nghĩ quá hại tỳ, buồn quá hại phế, kinh-sợ quá hại thận. Cách phòng tránh: có thái độ tâm thần đúng đắn trong cuộc sống, không để thất tình tác động lên cơ thể quá ngưỡng.

5.3. Các nguyên nhân khác (chủ yếu là do hoạt động sống - bất nội bất ngoại nhân): Như ăn uống quá độ hại tỳ, lao tâm làm rối loạn khí cơ, dâm dục quá độ làm âm tinh hao kiệt, huyết khô... Cách phòng tránh: lao động, sinh hoạt, ăn uống điều độ, không đam mê tửu sắc. Ngoài ra còn có do đao thương, trùng thú cắn... cần có biện pháp đề phòng. Do giun sán thì giữ vệ sinh và xổ giun.

Chức năng và thể chất suy yếu do nhiều nguyên nhân, Đông y gọi là chứng hư. Khi cơ thể hư thì phải dùng phép bổ, thuốc bổ, thường thì hư phần nào thì dùng thuốc bổ phần đó; chứ không phải dùng lung tung những thuốc mà đông y xếp vào nhóm thuốc bổ, không những không thu được công hiệu mà còn có hại.

6. Thường dùng các loại thuốc bổ Đông y sau:

6.1. Nếu âm hư thì dùng các vị thuốc bổ âm như: sa sâm, mạch môn, thiên môn, kỷ tử, tang thầm… Bài thuốc tiêu biểu là bài lục vị hoàn có tác dụng bổ thận âm gồm các vị thục địa, hoài sơn, sơn thù, đan bì, trạch tả, phục linh.

6.2. Nếu dương hư thì dùng các vị thuốc bổ dương như: nhung hươu, nhục thung dung, dâm dương hoắc, đỗ trọng, ba kích… Bài thuốc tiêu biểu là bài bát vị hoàn có tác dụng bổ thận dương là bài lục vị thêm phụ tử, nhục quế.

6.3. Nếu khí hư thì dùng các vị thuốc bổ khí như: nhân sâm, hoàng kỳ, cam thảo, bạch truật, linh chi… Bài thuốc tiêu biểu là bài tứ quân tử thang gồm các vị nhân sâm, hoàng kỳ, phục linh, bạch truật.

6.4. Nếu huyết hư thì dùng các vị thuốc bổ huyết như: thục địa, đương quy, long nhãn, tử hà xa, hà thủ ô… Bài thuốc tiêu biểu là bài tứ vật thang gồm các vị thục địa, đương quy, xuyên khung, bạch thược.

Hải Thượng Lãn Ông cho rằng: “Với người cao tuổi, để có sức khỏe, trường thọ, phần dương phải luôn được coi trọng và giữ gìn”. Trong các bài thuốc của ông dành cho người già luôn có đầy đủ các vị âm dược và dương dược, nhưng các vị thuốc ôn bổ bao giờ cũng được ông coi trọng.

Ngoài dùng thuốc ra cần phải tập các phương pháp dưỡng sinh và các phương pháp bảo vệ sức khỏe khác tùy theo sở thích của mỗi người, để có thể đạt đến “Bế tinh, dưỡng khí, tồn thần” là cơ sở cho sống lâu và sống có ích.