QUAI BỊ

QUAI BỊ

Quai bị - dân gian gọi là “ông địa” - là một bệnh cấp tính do virus thuộc nhóm paramyxovirus có ái tính đặc biệt đối với các tuyến nước bọt, tuyến tụy, tinh hoàn... và hệ thần kinh gây ra. Quai bị là bệnh toàn thân, viêm tuyến mang tai là phổ biến và điển hình của bệnh; ngoài ra còn gặp viêm tinh hoàn, viêm buồng trứng, viêm màng não, tổn thương các dây thần kinh sọ...

Tỷ lệ mắc bệnh cao ở lứa tuổi 3 - 14 tuổi, chủ yếu 5 - 9 tuổi; hay gặp vào mùa xuân, miễn dịch sau mắc bệnh là lâu dài. Nguồn lây bệnh duy nhất là người mang virus quai bị, bệnh lây chủ yếu qua đường hô hấp do tiếp xúc, virus trong nước bọt, nước hơi thở, nước tiểu bệnh nhi cũng có thể truyền bệnh. Khi phát hiện bệnh, người bệnh phải được nghỉ ngơi tại gường, cách ly cho đến sau khi hết sốt và sưng 7 ngày. Chú ý vệ sinh răng miệng, súc miệng bằng nước muối nhạt; những đồ dùng có chất tiết từ miệng mũi như khăn lau, bát đũa ăn uống... phải luộc tiệt trùng rồi phơi nắng. Bé trai phải mặc quần lót chặt treo tinh hoàn để chống viêm tinh hoàn. Những người phục vụ, tiếp xúc phải mang khẩu trang.

Đông y gọi bệnh quai bị là trá tai, nguyên nhân do phong ôn tà độc bên ngoài xâm nhập kinh thiếu dương, làm cho khí huyết ngưng trệ gây sưng đau; kinh thiếu dương và kinh quyết âm là tương quan biểu lý nên ở trẻ lớn có thể gây viêm tinh hoàn, viêm buồng trứng. Nếu ôn độc thịnh, nội nhập tâm bào gây sốt cao, hôn mê, co giật, viêm não, màng não.

1. Phương pháp không dùng thuốc (chỉ những người nắm rõ về kỹ thuật, vị trí huyệt mới ứng dụng được):

Đốt vào huyệt quang thái và huyệt giác tôn, hoặc chỉ huyệt giác tôn, hiệu quả khoảng 95% số trường hợp sau 1 lần đốt, nếu chưa hết đốt lần 2 sau lần đầu 3 ngày. Tôi thường đốt huyệt giác tôn cả 2 bên cho không chỉ trẻ nhỏ mà cả người lớn, hiệu quả rất tốt.

2. Phương pháp dùng thuốc:

Thể nhẹ: ngoài sưng đau tại chỗ, không có triệu chứng toàn thân rõ rệt hoặc chỉ đau đầu nhẹ; dùng bài thuốc sau: kinh giới 8g, bạc hà 8g, phòng phong 10g, kim ngân hoa 12g, hạ khô thảo 12g, liên kiều 10g, xác ve 2g, cam thảo 4g, đại táo 3 quả; sắc uống ngày 1 thang.

Thể nặng (ôn độc thịnh): sưng đau nhiều, sốt cao, tinh thần mệt mỏi, trẻ hay quấy khóc, nôn, khát nước, lưỡi đỏ thẫm, rêu lưỡi vàng; dùng bài thuốc sau: kim ngân hoa 12g, hoàng cầm 12g, hạ khô thảo 12g, bồ công anh 12g, liên kiều 10g, huyền sâm 12g, thạch cao sống 20 - 40g, hạt dành dành 10g, xuyên sơn giáp 10g, xích thược 10g; sắc uống ngày 1 thang.

3. Một số bài thuốc nam:

Rễ cây rẻ quạt tươi 9 - 15g.

Hạ khô thảo 20g, huyền sâm 20g, rẻ quạt 10g, thân rễ cây nghệ đen 10g, hoàng đằng 10g.

Huyền sâm, huyết giác, đơn lá đỏ, kim ngân, ngưu tất, mạch môn, hoàng bá nam mỗi vị 12g.

Sài đất 20g, bồ công anh 16g; kinh giới, kim ngân, thổ phục linh mỗi vị 12g; chỉ xác, cam thảo nam mỗi vị 8g; bạc hà 6g.

Thạch cao sống 16g, ngưu bàng 12g, củ sắn dây 12g; thăng ma, liên kiều, thiên hoa phấn, hoàng cầm, cát cánh mỗi vị 08g; cam thảo, sài hồ mỗi vị 4g.

Củ khúc khắc, hạ khô thảo mỗi vị 40g.

Kinh ngân hoa, cam thảo đất mỗi vị 40g.

Rau sam 20 - 40g hoặc lá diếp cá 10 - 20g.

Vỏ cây gạo 40g, cạo bỏ vỏ giấy bên ngoài, xắt lát sao vàng.

Dùng một trong các bài thuốc trên sắc uống 1 thang/ngày, tùy tuổi và chứng trạng của bệnh mà gia giảm liều cho thích hợp.

4. Một số thuốc bôi hoặc đắp ngoài: Đối với điều trị bệnh cũng rất quan trọng.

Hạt gấc giã nát trộn giấm thanh bôi vùng sưng.

Rau sam giã nát đắp vùng sưng.

Mực tàu loại tốt mài phết lên vùng sưng.

Trắc bá diệp, lá mã đề lượng bằng nhau giã nát đắp vùng sưng.

Đậu đỏ, giấm, trứng gà vừa đủ; đậu đỏ tán mịn, dùng lòng trắng trứng gà và giấm, trộn thành hồ để phết lên vùng sưng.

5. Món ăn - bài thuốc:

Đậu xanh 30g, cải trắng 3 cây; đậu xanh đem ninh cả vỏ cho nhừ rồi cho rau cải vào nấu chín, chia ăn 2 lần trong ngày, dùng liên tục trong 3 - 5 ngày.

Đậu xanh 100g, đậu tương 50g, đường trắng 30g; ninh nhừ hai loại đậu rồi cho đường vào quấy đều, chia ăn 2 - 3 lần trong ngày.

Hoa kinh giới 10g, bạc hà 10g; sắc lấy nước rồi đem ninh với gạo tẻ 50g thành cháo, ăn trong ngày.

Khổ qua 100g bỏ ruột, xắt miếng rồi chế thành các món ăn, ăn trong vài ngày.

6. Lưu ý:

Không được dán cao bột, dầu cao hay đắp thuốc nóng.

Một số trường hợp cần phải kết hợp điều trị bằng Tây y như: đau nhiều, viêm tinh hoàn, viêm tụy, viêm não...