BẤM HUYỆT (PHẦN I)

BẤM HUYỆT (PHẦN I)

1. Khái niệm:

Thuật ngữ “Bấm huyệt” được hiểu là (thường) dùng ngón tay tác động vào huyệt với các thủ thuật: bấm huyệt, ấn huyệt, day huyệt, điểm huyệt…

2. Nguồn gốc:

Phương pháp châm cứu được xem là một bộ phận quan trọng trong các phương pháp truyền thống của Đông y, từ lâu đã được đông đảo quần chúng biết đến, còn đối với phương pháp bấm huyệt có lịch sử còn sớm hơn so với châm cứu thì ít nhiều lại bị mọi người quên lãng. Chỉ khi nào người ta - trừ các thầy thuốc chuyên về bấm huyệt - gặp phải bệnh nào đó trong cuộc sống mà không thể không dùng việc day ấn huyệt vào chỗ đau ấy để giảm nhẹ đau đớn, thì vô tình người ta mới sử dụng đến phương pháp bấm huyệt để điều trị bệnh tật. Cho nên nó thường được gọi là một phương pháp dân gian được ứng dụng rộng rãi và hữu hiệu.

2.1. Ở Trung Quốc:

Căn cứ vào các khảo cứu thì khởi nguồn của bấm huyệt phải sớm hơn nhiều so với châm cứu, có người cho rằng nó là khởi nguồn của châm cứu. Từ thời cổ xưa, con người do chưa hình thành được các phương pháp kỹ thuật trị liệu một cách hệ thống, cho nên mỗi khi cơ thể bị bệnh tà xâm nhập hoặc bị thương ngoài ý muốn, vùng bị bệnh của cơ thể gây nên đau đớn khó chịu, thì mọi người sẽ ứng dụng ngón tay, cành cây, mảnh trúc hoặc miếng đá đè ấn hoặc gõ đánh vào bộ phận đó của cơ thể, để làm giảm thậm chí là loại trừ sự đau đớn. Thời gian trôi qua, điều này đã hình thành nên một nhận định nhất định, tức là mỗi khi bộ phận nào đó của cơ thể đau đớn hoặc gặp phải một bệnh tật nào đó, thì day ấn bộ phận đã chỉ định để giảm đau trị bệnh. Trải qua quá trình tích lũy kinh nghiệm lâu dài, dần dần hình thành nên phương pháp ứng dụng các khí cụ khác nhau (như đá, kim xương, cành cây, kim đá) để điểm ấn vào các bộ phận nhất định khác nhau trên cơ thể người để điều trị các loại bệnh tật.

Cùng với sự phát triển của thời đại, người ta cũng dần nhận thức được kinh mạch và các huyệt vị do các bộ phận của cơ thể hình thành có tác dụng đặc thù, thì liệu pháp bấm huyệt mới dần dần hình thành và xác định. Cùng với phát minh và sự phát triển của kỹ thuật luyện kim, sự xuất hiện của công cụ thuộc kim loại như kim sắt, bạc, vàng, dần dần đã thay thế đá, sỏi, xương để điểm ấn vào huyệt vị, rồi hình thành liệu pháp châm kim, khiến cho nó trở thành một bộ phận quan trọng trong học thuật Đông y. Nhưng sự xuất hiện của liệu pháp châm kim, hoàn toàn không khiến liệu pháp bấm huyệt rút lui khỏi quá trình điều trị, người ta vẫn đang không ngừng sử dụng và phát triển nó, sự xuất hiện và phát triển của các dụng cụ điểm ấn huyệt, khiến cho một số loại bệnh trị liệu của nó không ngừng mở rộng, những điều này đều có thể bắt gặp trong các ghi chép từ xưa đến nay. Chẳng hạn như trong tác phẩm Hoàng đế nội kinh có nhiều chỗ ghi chép liên quan đến liệu pháp bấm huyệt. Trong sách Tố vấn, thiên Cử thống luận có ghi "Hàn khí khách vu tràng vị chi gian, mạc nguyên chi hạ, huyết bất đắc tán, tiểu lạc cấp dẫn cố thống, án chi tắc huyết khí tán, cố án chi chỉ thống", đoạn ghi chép này đã chỉ ra rằng hàn lạnh ngưng tụ ở tì vị, dẫn đến khí huyết vận hành không thông, kinh mạch vì bị căng ép mà gây nên đau đớn, phải dùng liệu pháp bấm huyệt, khiến cho khí huyết vận hành thông suốt, thông suốt thì không gây nên đau đớn, cho nên có thể trị khỏi chứng đau.

Trong sách Nội kinh cũng ghi chép về một loại dụng cụ chuyên dùng cho day ấn huyệt kinh mạch gọi là đề châm, nó là một loại trong cửu châm, dài 3,5 tấc, đầu kim như hạt gạo, trong mà trơn, dùng để điểm huyệt, không chích thủng làm rách da. Cùng với sự phát triển của xã hội và sự tổng kết không ngừng các kinh nghiệm trị liệu cũng như sự cải thiện không ngừng các dụng cụ ấn điểm huyệt, người ta đã dần nhận thức được bất kể là ngón tay, đề châm, chùy, chày dùng điểm huyệt… đều có thể được dùng như là một loại công cụ điểm huyệt ngoại trị, chúng đều thông qua điểm ấn các huyệt đạo khác nhau của cơ thể người để tạo nên tác dụng trị liệu tương ứng. Với vai trò là công cụ điểm huyệt, thì có thể tùy theo yêu cầu về thời gian, địa điểm, hoàn cảnh cũng như khi trị bệnh mà có sự lựa chọn, không cần phải miễn cưỡng. Khi cấp cứu, thì có thể dùng ngón tay day ấn vào huyệt nhân trung, để kịp thời cứu lấy tính mệnh của người bệnh. Còn đối với người bệnh vốn dĩ sợ kim châm, sợ đau khi bị kim châm, cũng không thể cưỡng chế phải dùng kim châm trị liệu, có thể như trong Y án sách Châm cứu đại thành đã nói: “Những cách làm này cũng có thể thu được hiệu quả giống như kim châm”…

2.2. Ở Việt Nam:

Nhiều thế kỷ qua, nhân dân ta đã có những danh y đề cập đến phương pháp bấm huyệt như một y thuật có hiệu quả như thiền sư - danh y Tuệ Tĩnh trong sách Hồng nghĩa giác tư y thư thế kỷ XIV, Hoàng Đôn Hòa trong sách Hoạt nhân toát yếu thế kỷ XVI, Hải Thượng Lãn Ông trong sách Vệ sinh yếu quyết thế kỷ XVIII…

2.3. Về dụng cụ:

Tuy dùng tay day ấn huyệt vị thì tương đối thuận tiện, nhưng phải day ấn trong thời gian dài đồng thời phải không ngừng day ấn huyệt vị và độ lực khi day ấn, thì dễ khiến cho thầy thuốc mệt mỏi. Cho nên về sau các thầy thuốc đã lấy thủ pháp day ấn bằng tay và liệu pháp đề châm làm cơ sở, chế ra rất nhiều dụng cụ trị liệu ấn điểm huyệt đặc biệt như dùi xương, mảnh sành, kim trúc, kim gỗ, kim tròn đầu bằng đồng, để giảm nhẹ cường độ lao động của thầy thuốc, thích ứng tốt hơn với nhu cầu của liệu pháp bấm huyệt. Nhưng các thủ pháp, các dụng cụ ấn điểm huyệt vốn có đó, đều được tạo lập trên cơ sở biện chứng về trị và chọn huyệt, đều là sau khi kích thích huyệt đạo tương ứng trên cơ thể người, thông qua vai trò điều chỉnh của kinh mạch huyệt vị mà trừ phong tán hàn, bổ hư tả thực, điều hòa âm dương, từ đó tạo nên tác dụng trừ khử bệnh tật.

Cùng với sự phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật, dụng cụ ấn điểm huyệt cũng không ngừng phát triển, cải tiến theo.

3. Mục đích:

Làm cho dinh vệ điều hoà, thư cân, hoạt lạc, qua đó điều hoà được khí cơ bị rối loạn làm mềm cân cơ và giảm đau.

4. Đặc điểm:

So với các phương pháp chữa bệnh khác như dùng thuốc, châm cứu, ngoại khoa… thì cách chữa bệnh chủ yếu bằng tác động trực tiếp của ngón tay thầy thuốc lên cơ thể người bệnh, không chỉ là độc đáo mà còn đơn giản, tiện lợi, ít gây hại cho cơ thể người bệnh.